Jogasutry Patandżalego w opracowaniu Adama Bielewicza

W czasie dwumiesięcznego pobytu w Indiach latem 2000 poświęciłem sporo czasu na studia nad klasycznym, źródłowym tekstem jogi ‘Jogasutrami Patandżalego’. Spośród wielu istniejących przekładów skupiłem się na:

• polskim tłumaczeniu Leona Cyborana, ‘Klasyczna Joga indyjska. Jogasutry przypisywane Patandżalemu i Jogabhaszja czyli komentarz do Jogasutr przypisywany Wjasie’. Leon Cyboran, PWN, Warszawa 1986
• tłumaczeniu i komentarzach  BKS Iyengara, ‘Light on the Yoga Sutras of Patanjali’. B.K.S. Iyengar, Harper Collins Publisher India
• wydaniu zawierającym najstarsze komentarze do Jogasutr: Vyasy (IV-VIII w n.e.) i Vichaspati Miśry (IX w n.e.), ‘Patanjali’s Yoga Sutra with the commentary of Vyasa and the gloss of Vichaspati Misra’ tłumaczenie na angielski Rama Prasada. Mushiram Manoharial Publishers Pvt Ltd

Język Jogasutr jest bardzo trudny ze względu na ich lakoniczną formę zapisaną w sanskrycie – najtrudniejszym języku orientalnym oraz na trudności w znalezieniu odpowiedników dla swoistej psychologii i teorii poznania Jogasutr w terminologii europejskiej. Każdy komentator w nieco inny sposób rozwijał tekst Jogasutr. Aby nie pogubić się w mnogości interpretacji i zawiłościach znaczeniowych opracowałem na włany użytek kompilację powyższych tekstów, która pozwoliłaby mi w całości ogarnąć przekaz Jogasutr. Starałem się napisać je w miarę prostym językiem, używając zrozumiałych pojęć. Niestety nie zawsze się to udawało, nie uniknęłem też z pewnością błędów interpretacji. Mimo to chcę podzielić się owocami mojej pracy. Mam nadzieję, że poniższe opracowanie uczyni Jogasutry tekstem bardziej zrozumiałym i dostępnym.

Jogasutry Patandżalego

Rozdział pierwszy – O skupieniu (samadhi)

1. Oto teraz inicjuje się nauczanie jogi .
2. Joga jest powściągnięciem zjawisk świadomości (citta).
3. Wtedy widz (przypis 1) utrzymuje się w swej właściwej naturze.
4. Gdy widz identyfikuje się ze świadomością lub z postrzeganymi obiektami (przypis 2) ma naturę wspólną z nimi i zapomina o swej świetlistości.
5. Zjawiska świadomości są pięciorakie. Mogą być one uciążliwe i nieuciążliwe.
6. Zjawiska świadomości to: prawdziwe poznanie (pramana), błąd poznawczy (viparyaya), fantazjowanie (vikalapa), sen (nidra) i przypomnienie (smrtayah).
7. Są trzy rodzaje poznania prawdziwego: poznanie bezpośrednie (naoczne), poznanie pośrednie (rozumowe) i przejęcie poznania prawdziwego od innej osoby lub ze świętych ksiąg.
8. Błąd poznawczy jest to poznanie w sposób błędny nie oparte na naturze rzeczywistości.
9. Fantazjowanie jest pozbawione rzeczywistości i powstaje tylko w wyniku kombinacji pojęć ogólnych związanych ze słowami.
10. Sen głęboki jest wewnętrznym stanem świadomości w którym poczucie istnienia nie jest obecne.
11. Przypomnienie nie dopuszcza do zanikania doświadczonych uprzednio przedmiotów świadomości.
12. Zjawiska świadomościowe powściąga się za pomocą ćwiczenia jogicznego (abhyasa) i bezpragnieniowości (vairagya).
13. Ćwiczenie jogiczne jest to wysiłek dla osiągnięcia stałego stanu tego powściągnięcia.
14. Ćwiczenie jogiczne przechodzi w stopień trwały, gdy jest uprawiane przez długi czas, bez przerw i ze skupioną uwagą.
15. Bezpragnieniowość jest świadomością przewagi nielgnięcia do przedmiotu świadomościowego ze świata widzialnego i świata objawionego.
16. Wyższą forma bezpragnieniowości jest niepragnienie jakości natury – gun (przypis 3) ze strony świadomości mającej intuicyjne rozpoznanie puruszy jako rożnego od natury.
17. W następstwie ćwiczenia jogicznego w postaci myślenia, potem przenikania subtelnej rzeczywistości, później błogości, wreszcie świadomości ‘jestem’, nastaje skupienie (samadhi) ze świadomością.
18. W następstwie ćwiczenia jogicznego ze stanem ustania zjawisk świadomościowych, gdy pozostaną jedynie ukryte dyspozycyjne wrażenia (sanskary), nastaje inny rodzaj skupienia – bez świadomości.
19. U bezcielesnych bogów i u istot rozpuszczonych w pierwiastkach twórczych, skupienie bez uświadomienia jest wrodzone ALBO W stanie tym można doświadczyć bezcielesności i połączenia z naturą.
20. U innych skupienie bez uświadomienia powstaje w następstwie wiary, energii, pamiętliwości, skupienia i poznania prawdy.
21. U ostro ćwiczących i potężnych w bezpragnieniowości skupienie jest bliskie.
22. Ćwiczących można podzielić w zależności od ich entuzjazmu i intensywności na słabych, średnich i ostrych. Czas osiągnięcia celu zależy od ich poziomu.
23. Skupienie (samadhi) można osiągnąć również przez skupienie się na Iśwarze (przypis 4).
24. Iśwara jest szczególnym istnieniem (purusa), jest nietknięty uciążliwościami, akcjami i ich skutkami oraz złożem karmicznym.
25. W Iśwarze jest zalążek wszechwiedzącego nieprzewyższalny przez nikogo.
26. Iśwara był mistrzem nawet najbardziej starożytnych mistrzów, ponieważ nie jest ograniczony czasem.
27. Iśwarę oznacza mistyczna zgłoska OM zwana pranava.
28. Należy te mistyczną zgłoskę powtarzać i kontemplować jej znaczenie.
29. Dzięki kontemplowaniu Iśwary cofa się świadomość wstecz do wewnętrznego ‘ja’, a przy tym niweczy się przeszkody.
30. Przeszkody są to czynniki rozproszenia świadomości. Są nimi: choroba, otępienie, niezdecydowanie, nieskupianie się, brak energii, niepowściągliwość, błędne poznanie, nieosiagnięcie stopnia skupienia i nieumocnienie się w nim, gdy został on osiągnięty.
31. Cierpienie, złe samopoczucie, niestabilność ciała i nierównomierny oddech to symptomy towarzyszące rozproszeniu świadomości.
32. W celu usunięcia tych przeszkód należy uprawiać ćwiczenie jogiczne z jednym pierwiastkiem rzeczywistości (tattva).
33. Przez pielęgnowanie życzliwości dla szczęścia, współczucia dla nieszczęścia, zadowolenia z dobra i tolerancji wobec zła, oczyszcza się świadomość.
34. Również przez kontrolowany wydech lub obserwację zatrzymania oddechu po wydechu ucisza się świadomość.
35. Także skupienie na subtelnym wrażeniu zmysłowym, które utrzymuje umysł w stanie nieruchomym ucisza świadomość.
36. Również przeżycie beztroski lub świetlistości czystego ‘jestem’ ucisza świadomość.
37. Lub też świadomość mająca za przedmiot sama siebie w stanie wolnym od pragnień lub osoby, które ten stan osiągnęły osiąga samouciszenie.
38. Również ucisza się świadomość przez odtwarzanie stanu snu z marzeniami sennymi lub stanu snu głębokiego.
39. Lub przez kontemplację czegokolwiek zgodnie z upodobaniem osiąga się uciszenie świadomości.
40. Panowanie świadomości oczyszczonej rozciąga się od najmniejszego atomu do największego ogromu.
41. W świadomości ze zjawiskami zredukowanymi do minimum jak w kamieniu szlachetnym występuje zabarwienie się tym na czym się świadomość zatrzyma, czy to będzie podmiot ujmowania, instrument ujmowania, czy też przedmiot ujmowania – nazywa się to popadnięciem w stan czegoś (samapatti).
42. W stanie popadnięcia w stan czegoś z myśleniem (savitarka samapatti), słowa i ich znaczenia są jednocześnie harmonijne połączone z ich zrozumieniem, co daje świadomości nowy rodzaj wiedzy.
43. Po całkowitym oczyszczeniu z pamięci następuje popadniecie ujawniające samą tylko rzecz – popadniecie w stan bez myślenia (nirvitarka samapatti).
44. W podobny jak wyżej sposób objaśnia się popadniecie w stan z rozważaniem (savicaras samapatti) i bez rozważania (nirvicara samapatti) dotyczące przedmiotu świadomościowego subtelnego.
45. Najsubtelniejszym poziomem natury (prakrti) jest świadomość. Gdy świadomość przenika naturę, traci swoje cechy i staje się czysta.
46. Te cztery popadnięcia w stan rzeczy stanowią skupienie z zalążkiem.
47. Po udoskonaleniu się w popadnięciu w stan bez rozważania nastaje czystość atmana.
48. W tej ciszy atmana jest poznanie wypełnione prawdą.
49. Poznanie prawdy w stanie skupienia ma odmienny przedmiot świadomościowy od poznania prawdy zasłyszanego i wyrozumowanego, ponieważ jego przedmiotem jest rzecz jednostkowa – jest to poznanie intuicyjne, z pierwszej ręki.
50. Wrażenia pochodzące z tego poznania prawdy w stanie skupienia krepuje inne wrażenia umysłowe (sanskary).
51. Po powściągnięciu nawet i tego skupienia, dzięki powściągnięciu wszystkiego następuje skupienie bez zalążka.

Rozdział drugi – O praktyce (sadhanie)

1. Asceza (tapas), medytacja (svadhyaya) i skupienie się na Iśwarze (Isvara-pranidhana) składają się na krijajogę.
2. Krijajogę uprawia się dla wywołania skupienia i dla osłabienia uciążliwości.
3. Niewiedza (avidya), świadomość ‘jestem’ (asmita), pragnienie (raga), awersja (dvesa) i przywiązanie [do życia] (abhinivesa) stanowią uciążliwości.
4. Niewiedza jest glebą dla pozostałych uciążliwości, czy to uśpionych, czy osłabionych, wyłączonych, czy też czynnych.
5. Widzenie w nietrwałym – trwałego, w nieczystym – czystego, w niezgodzie – pomyślności, w bezjaźniowym – jaźni, stanowi niewiedzę.
6. Świadomość ‘jestem’ polega na identyfikacji widza i mocy widzenia.
7. Pragnienie powstaje w wyniku uprzednio doświadczonej przyjemności.
8. Awersja powstaje w wyniku uprzednio doświadczonej przykrości.
9. Przywiązanie do życia powodujące zabieganie o siebie utrzymuje się nawet u wiedzącegoALBO Przywiązanie to utrwalony tamas w postaci przyzwyczajenia, nawyku, stereotypu lub dogmatu.
10. Te uciążliwości, które są w stanie subtelnym są usuwane przez powrotną drogę rozwoju świadomości.
11. Uciążliwości w postaci zjawisk świadomościowych usuwane są za pomocą kontemplacji.
12. Złoże karmiczne mające przyczynę w uciążliwościach może się ujawnić w doświadczeniu w obecnym lub przyszłym wcieleniu.
13. Gdy istnieje przyczyna złoża karmicznego, to będzie też jego skutek w postaci narodzin, okresu życia i odpowiedniego doznania.
14. Narodziny, okres życia i doznanie są skutkami przyjemnymi lub przykrymi, wynikającymi odpowiednio z zasług lub przewinień.
15. Dla rozróżniającego purusze od sattvy – ponieważ rozwój duchowy jest niewygoda i sanskary są niewygodą, a to z powodu przeciwstawiania się sobie nawzajem zjawisk gun – wszystko jest tylko niewygodą.
16. Przedmiotem usuwania jest niewygoda przyszła.
17. Przyczyną istnienia niewygody przyszłej jest kontakt widza i przedmiotu postrzeganego.
18. Natura (przypis 5) składa się z trzech jakości (gun) i wytworzonych przez nie: umysłu, organów postrzegania i narządów działania. istnieje ona aby służyć widzowi dla doznawania lub wyzwolenia.
19. Guny tworzą charakterystyczne podziały i energie. Ich przejawy są zróżnicowane (visesa), niezróżnicowane (avisesa), zjawiskowe (lingamatra) lub nieprzejawione (alinga).
20. Widz jest czystą świadomością. Chociaż jest czysty postrzega odbicia natury w inteligencji (buddhi). Dając się ponieść naturze traci swą identyfikację.
21. Natura i inteligencja zaistniała tylko dla spełnienia prawdziwego celu widza jakim jest wyzwolenie.
22. Elementy natury znikają dla istot wyzwolonych gdy ich cel zostanie spełniony, jednakże nie są one zniszczone gdyż służą jeszcze innym.
23. Kontakt widza z naturą istnieje aby widz mógł odkryć swą prawdziwą tożsamość, tak jak własność służy jej właścicielowi.
24. Przyczyną tego kontaktu jest niewiedza.
25. Gdy nie ma niewiedzy, kontakt miedzy widzem i naturą zostaje usunięty i ma wówczas miejsce jedyność (kajwalia) podmiotu widzenia.
26. Niezachwiane poznanie rozróżniające widza i przedmiot widzenia powoduje usunięcie niewiedzy.
27. U tego, u którego nastąpiło poznanie rozróżniające występuje siedmiorakie poznanie prawdy sięgające aż do kresu.
28. Dzięki wypełnieniu członów pomocniczych jogi, gdy zaniknie nieczystość, nastaje światło poznania aż do poznania rozróżniającego włącznie.
29. Zasady moralne (yama), samooczyszczanie (niyama), pozycje (asana), powściągnięcie prany (pranayama), wycofanie (pratyahara), koncentracja (dharana), kontemplacja (dhyana) i skupienie (samadhi) stanowią osiem członów dodatkowych jogi.
30. Na zasady moralne składają się: niekrzywdzenie (ahimsa), umiłowanie prawdy (satya), niekradzenie (asteya), wstrzemięźliwość zmysłowa (brahmacarya) i nieposiadanie (aparigraha).
31. Zasady moralne winny się stać wielkim ślubem przestrzeganym niezależnie od kasty, miejsca, czasu, okoliczności i na wszystkich stopniach rozwoju duchowego.
32. Oczyszczanie (sauca), zadowolenie (santosa), asceza (tapas), medytacja (svadhyaya) i oddanie się Iśwarze (Isvarapranidhana) stanowią zasady samooczyszczenia.
33. Gdy atakują słabości, należy stosować przeciwdziałanie.
34. Stosowanie przeciwdziałania polega na uświadomieniu że cierpienie i niewiedza są niekończącym się skutkiem słabości. Naturą słabości jest skłonność do krzywdzenia, kłamania itd. Do krzywdzenia itd. dochodzi poprzez jego dokonanie, gdy nakłania się do jego dokonania lub się je pochwala – co jest następstwem żądzy, gniewu lub zaślepienia – i może występować w stopniu małym średnim lub wielkim.
35. Gdy jogin ugruntuje się w cnocie niekrzywdzenia w jego obecności ustają wszelkie akty wrogości ze strony innych istot.
36. Gdy jogin ugruntuje się w prawdzie, jego słowa stają się tak skuteczne, ze cokolwiek powie, spełnia się.
37. Gdy jogin ugruntuje się w cnocie niekradzenia, wszystkie klejnoty zbliżają się do niego.
38. Gdy jogin umocni się w cnocie wstrzemięźliwości osiąga moc.
39. Gdy jogin utrzymuje się w cnocie ubóstwa poznaje intuicyjnie stany swoich wcieleń.
40. Dzięki oczyszczaniu jogin trzyma się z dala od własnego ciała i nie łączy się z ciałami innych.
41. Nadto przez oczyszczanie zdobywa się czystość i pogodę umysłu, jednolitość świadomości, opanowanie narządów postrzegania i zdolność bezpośredniego poznania siebie samego, ‘ja’.
42. Przez ćwiczenie się w zadowoleniu osiąga się niezrównane szczęście.
43. Dzięki ascezie – na skutek zaniknięcia nieczystości – osiąga się moc nadludzka nad ciałem, zmysłami i umysłem.
44. Dzięki medytacjom zdobywa się łączność z dowolnymi pożądanymi do pracy duchowej bóstwami.
45. Dzięki skupieniu się na Iśwarze osiąga się moc nadludzką wynikłą ze skupienia.
46. Pozycja jogiczna (asana) winna być nieruchoma i wygodna.
47. Perfekcja w pozycji zostaje osiągnięta gdy wysiłek staje się bezwysiłkowy lub gdy następuje połączenie z Nieskończonym w nas samych.
48. Dzięki temu nie dokuczają pary przeciwieństw.
49. Gdy asana została opanowana, wtedy stosuje się regulacje wdechu i wydechu, czylipowściągnięcie prany (pranayama).
50. Na pranajamę składają się trzy ruchy: regulowany wdech i wydech oraz zatrzymanie oddechu. Ćwiczy się je w sposób długotrwały i precyzyjny przy pomocy miejsca w ciele, czasu i proporcji poszczególnych ruchów.
51. Czwarta pranajama przekracza poprzednie techniki wdechu, wydechu i zatrzymania. Pojawia się spontanicznie i bezwysiłkowo.
52. Dzięki tym pranajamom zanika zasłona przejrzystości.
53. Dzięki pranayamom osiąga się zdolność umysłu do koncentracji.
54. Gdy narządy zmysłów oddziela się od właściwych im obiektów, wtedy niejako naśladują one właściwą naturę świadomości. Jest to wycofanie (pratyahara).
55. Dzięki wycofaniu (pratyahara) osiąga się najwyższe opanowanie narządów zmysłów.

Rozdział trzeci – O nadludzkich mocach (wibhuti)

1. Związanie zjawiska świadomości z jednym miejscem jest to koncentracja (dharana).
2. Gdy koncentracja jest jednostajna i stabilna, jest to kontemplacja (dhyana).
3. Gdy w kontemplacji zanika podział na osobę i przedmiot kontemplacji, jest to skupienie(samadhi).
4. Gdy te trzy stany (koncentracja, kontemplacja i skupienie) zostaną ściągnięte, to mamysanjamę.
5. Gdy opanuje się sanjamę, nastaje naoczne poznanie prawdy.
6. Sanjamę stosuje się odpowiednio na coraz wyższych stopniach rozwoju świadomości.
7. Ta trójka, w przeciwieństwie do pięciu poprzednich członów dodatkowych, które były pośrednie, stanowi bezpośredni, wewnętrzny człon dodatkowy jogi.
8. Nawet ta trójka jest pośrednim, zewnętrznym członem dodatkowym dla skupienia (samadhi) bez zalążka.
9. Do powściągnięcia świadomości dochodzi dzięki obserwacji momentu między pojawieniem się wrażenia i powstrzymaniem go a pojawieniem się kolejnej myśli.
10. Dzięki temu powściągnięciu, bieg zjawisk zostaje wyciszony (nirodha parinamah).
11. Osłabienie rozproszonej uwagi i budowanie uwagi skupionej jest przemianą świadomości w kierunku samadhi (samadhi parinama).
12. Gdy po zaniknięciu myśli powstaje następna taka sama, oraz gdy ich intensywność jest taka sama, jest to przemiana jednolitości świadomości (ekagrata parinama).
13. Przez trzy powyższe fazy dochodzi się do rozwoju świadomości z jej stanu potencjalnego, przez oczyszczanie do całkowitego oczyszczenia. W ten sam sposób dochodzi do transformacji elementów, narządów zmysłów i umysłu.
14. Podłoże natury istnieje i utrzymuje swoje cechy niezależnie od tego czy są one uciszone (przeszłe), aktualne czy ukryte (przyszłe).
15. Rożne układy przyczyn powodują inne zmiany świadomości.
16. Przez sanjamę na trójce przemian poznaje się przeszłość i przyszłość.
17. W zwykłym poznaniu występuje zmieszanie słowa, przedmiotu i idei na skutek błędnego utożsamiania jednych z drugimi. Przez sanjamę na rozdzieleniu ich osiąga się poznanie mowy wszelkich istot.
18. Przez sanjamę na ukrytych wrażeniach umysłowych (sanskarze), dzięki ich unaocznieniu poznaje się swoje poprzednie wcielenia.
19. Oraz poznaje się cudza świadomość.
20. Ale to poznanie dotyczy jedynie stanu cudzej świadomości a nie przyczyn które go spowodowały (przypis 6).
21. Przez sanjamę na formie ciała, gdy stłumi się jej moc jako przedmiotu ujmowania, czyli oddzieli się ujawnianie formy ciała od narządu widzenia – następuje niewidzialność ciała.
22. W podobny sposób można powstrzymać ujawnianie dźwięków, smaków, zapachów, kształtu i dotyku (przypis 7).
23. Efekty działań (karman) są natychmiastowe lub powolne; przez sanjamę na nich lub z omenów śmierci poznaje się czas swojej śmierci.
24. Przez sanjamę na uczuciach życzliwości, współczucia itp. osiąga się moralną i emocjonalną siłę tych uczuć.
25. Przez sanjamę na rozmaitych siłach osiąga się odpowiednie siły, jak np. moc słonia.
26. Dzięki skierowaniu światła aktywności umysłu na rzecz subtelną, ukrytą lub oddaloną, osiąga jogin poznanie odpowiednio rzeczy subtelnej, ukrytej lub oddalonej w przestrzeni lub czasie.
27. Przez sanjamę na słońcu jogin uzyskuje bezpośrednie poznanie wszechświata LUB Przez sanjamę na splocie słonecznym jogin uzyskuje bezpośrednie poznanie siedmiu światów i siedmiu kosmicznych centrów w ciele (czakr).
28. Dzięki sanjamie na księżycu jogin zdobywa poznanie porządku gwiazd LUB Dzięki sanjamie na splocie księżycowym (mózgu) jogin zdobywa poznanie ruchu myśli.
29. Przez sanjamę na Gwieździe Polarnej jogin uzyskuje poznanie ruchu gwiazd LUB poznanie wpływu ruchu gwiazd na bieg zdarzeń.
30. Przez sanjamę na ośrodku pępkowym (manipuraka cakra) jogin uzyskuje bezpośrednie poznanie ładu ciała.
31. Przez sanjamę na studzience gardła (khecari mudra) następuje zanik głodu i pragnienia.
32. Przez sanjamę na nadi żółwiej (kurma nadi) osiąga się nieruchomość świadomości.
33. Przez sanjamę na świetle nad głową (ajna cakra) uzyskuje się widzenie półbogów (siddha).
34. Lub dzięki prześwietleniu jogin poznaje bezpośrednio wszystko.
35. Przez sanjamę na sercu (anahata cakra) osiąga się wgląd w sama świadomość.
36. Gdy czysta inteligencja (buddhi) i purusza służą naturze wydają się być tym samym, choć naprawdę są absolutnie rożne od siebie. Przez sanjamę służącą samemu sobie osiąga się poznanie puruszy.
37. Od tej sanjamy służącej samemu sobie pochodzą: przejaśnienie (przypis 8), boskie słyszenie, boskie czucie, boskie widzenie, boskie smakowanie, boskie powonienie.
38. Te zdolności w stanie skupienia na puruszy (samadhi) są szkodliwymi dodatkami, natomiast gdy świadomość jest w stanie wyłonienia, są mocami jogicznymi (siddhi).
39. Dzięki rozluźnieniu przyczyny związania świadomości z ciałem i doświadczeniu przejścia świadomości z ciała i ewentualnie z powrotem do ciała, jogin może dokonać wejścia swoją świadomością w inne ciało.
40. Dzięki opanowaniu udany (przypis 9) osiąga się nieprzyleganie ciała do wody (chodzenie po wodzie), błota, kolców itp. oraz jogin może z własnej woli spowodować swą śmierć swobodne opuszczając ciało.
41. Dzięki opanowaniu samany (przypis 10) osiąga się promienność w ciele – kontrolę nad elementem ognia.
42. Dzięki sanjamie na związku przestrzeni z narządem słuchu jogin osiąga władzę słyszenia boskich i odległych dźwięków – kontrolę nad elementem powietrza.
43. Dzięki sanjamie na związku ciała z przestrzenią i przez popadniecie w stan lekkości takiej jak bawełny, jogin osiąga zdolność poruszania się w przestrzeni (lewitacji) – opanowanie elementu eteru.
44. Przez sanjamę na świadomości i skierowanie jej na zewnątrz ciała mamy wielka bezcielesność; dzięki niej następuje zanik przysłony ujawniania rzeczywistości.
45. Przez sanjamę na żywiołach, na ich grubej postaci, na ich subtelnych formach, na powiązaniach miedzy nimi i celowości ich służenia, jogin osiąga zwycięstwo nad żywiołami.
46. W rezultacie tego zwyciężenia żywiołów pojawia się osiem mocy jogicznych przypis 11), doskonałość ciała, a cechy żywiołów nie przeszkadzają.
47. Doskonałość ciała polega na tym, ze posiada ono urodę, wdzięk, siłę i diamentową zwartość.
48. Przez sanjamę na naturalnym stanie narządów zmysłów i ich funkcjonowaniu w kontakcie oraz bez kontaktu z naturą oraz ze świadomością ‘jestem’ oraz na ich powiązaniach i na celu któremu służą jogin osiąga zwycięstwo nad narządami zmysłów.
49. Dzięki temu zwycięstwu nad narządami zmysłów, ciało, zmysły i umysł jogina osiągają prędkość puruszy. Pokonuje on podstawową zasadę natury (mahat).
50. Dzięki rozpoznaniu odmienności inteligencji, świadomości, ego i puruszy jogin osiąga wszechwiedzę, wszechobecność i wszechwładzę.
51. Dzięki nielgnięciu nawet w stosunku do stanu z poprzedniej sutry, gdy znikną zalążki niewoli nastaje absolutne wyzwolenie (kajwalia).
52. Gdy kuszą bogowie z wysoką pozycją to nie należy poddawać się ani pożądaniu, ani popadać w pychę, aby ponownie nie nastąpiło niepożądane przylgnięcie do świata.
53. Poprzez sanjamę na momencie i na ciągłym biegu momentów, jogin osiąga poznanie zrodzone z rozróżnienia puruszy i gun i staje się wolny od ograniczeń czasu i przestrzeni.
54. Dzięki temu poznaniu może bezbłędnie rozróżnić nawet przedmioty, które nie różnią się ani kategorią, ani jakością, ani miejscem.
55. To poznanie (jnana) zrodzone z rozróżniania jest natychmiastowe, jasne i całościowe, ukazuje ono przeznaczenie każdego przedmiotu.
56. Gdy inteligencja osiągnie taką samą czystość co purusza, to następuje kajwalia (absolutne wyzwolenie).

Rozdział czwarty – O absolutnej wolności (kajwalii)

1. Nadludzkie moce osiąga się dzięki wrodzonym zdolnościom, przy pomocy cudownych ziół, za pomocą zaklęć czarodziejskich, przez ascezę (tapas) i w wyniku skupienia (samadhi).
2. Do ewolucji duchowej dochodzi dzięki obfitemu przypływowi energii z natury.
3. Energia natury nie jest przyczyną bezpośrednią wywołująca rozwój, ale sprawia to odpowiednie jej wykorzystanie przez jogina – tak jak rolnik chcąc nawodnić niżej położone pole jedynie przerywa przegrodę między polem zalanym wodą a polem poniżej.
4. Jeżeli jogin wytwarza wiele subosobowości, wówczas świadomości wytworzone pochodzą z samej tylko świadomości ‘jestem’.
5. Chociaż świadomość jest jedna, rozgałęzia się ona na rożne rodzaje subosobowości z ich aktywnością i myślami.
6. Spośród tych rodzajów aktywności świadomości jedynie te, które pochodzą z kontemplacji są wolne od złoża karmicznego.
7. Czyny jogina nie wywołują żadnych reakcji w świadomości gdyż są poza gunami. U pozostałych istot czyny i ich skutki są białe (sattviczne), szare (rajasowe) lub czarne (tamasowe).
8. Te trzy rodzaje akcji pozostawiają ukryte doznania, które spowodują odpowiednie im reakcje gdy zaistnieją warunki do ich dojrzenia.
9. Chociaż życie dzieli się na rożne wcielenia w rożnych miejscach i czasie, to ponieważ istnieje ścisła relacja miedzy pamięcią i ukrytymi doznaniami, owoce czynów wystąpią w kolejnych wcieleniach tak jakby nie było podziału miedzy nimi.
10. Te wrażenia, ich pamięć i pragnienia nie mają początku, gdyż pragnienia są wieczne jak wszechświat.
11. Zachodzi bezpośredni związek między wrażeniami i pragnieniami gdyż wynikają one z czynów, ich skutków i złoża karmicznego. Gdy nie ma powyższych nie ma też wrażeń i pragnień.
12. Przeszłość i przyszłość jest tak rzeczywista jak teraźniejszość, chociaż może się wydawać, że tak nie jest, gdyż różnią się one cechami czasowymi.
13. Te trzy fazy czasu współgrają z jakościami natury (gunami), powodują ich zmiany zarówno na poziomie zjawiskowym jak i subtelnym.
14. Chociaż jakości natury zmieniają się same w sobie, a ich postrzeganie zależy od guny dominującej w inteligencji osoby postrzegającej, ich realna esencja pozostaje niezmieniona.
15. Chociaż rzeczywistość przedmiotowa jest cały czas taka sama, to w zależności od jakości umysłu i stopnia rozwoju rożnych osób, może być ona postrzegana przez nie odmiennie.
16. Rzeczywistość przedmiotowa istnieje niezależnie od jej postrzegania przez świadomość. Bo co by się z nią stało, gdyby nie była postrzegana?
17. Świadomość jest instrumentem służącym widzowi. Gdy umysł jest uwarunkowany, nigdy nie dostrzeże obiektu w sposób prawidłowy. Stanie się to jedynie wtedy gdy jest on wolny od oczekiwań.
18. Purusza jest niezmienny i nieustannie doświadcza fluktuacji świadomości.
19. Świadomość może być postrzegana jako obiekt. Jest dostrzegalna i poznawalna, nie może oświetlić samej siebie, bo jest oświetlana przez widza.
20. Świadomość nie może jednocześnie postrzegać widza i obiektów.
21. Gdyby świadomość mogła być postrzegana przez inne świadomości, to byłby niekończący się łańcuch powiązań intuicyjnej świadomości z dalszymi intuicyjnymi świadomosciami i doszłoby do pomieszania przypomnień.
22. Świadomość może dostrzec swą uważność i inteligencję gdy zidentyfikuje swoje źródło – niezmiennego widza – i przybierze jego formę.
23. Gdy świadomość może postrzegać widza a także inne obiekty wygląda na zawierającą wszystko.
24. Choć świadomość jest zabarwiona niezliczonymi pragnieniami i ukrytymi wrażeniami, służy nie tylko ich spełnieniu, lecz głównie wyzwoleniu duszy.
25. Ten, kto potrafi rozróżnić świadomość od puruszy osiąga kres samorealizacji.
26. Wtedy świetlista inteligencja świadomości jest przyciągana w stronę swego źródła – jedynego, pełnego i wolnego widza.
27. W przerwach tego rozpoznania w wyniku uaktualniania się ukrytych przeszłych wrażeń, dochodzi do poruszeń świadomości, które niszczą jej harmonijną zgodność z widzem.
28. U tego, który jest obojętny nawet w stosunku do tej wielkiej kontemplacji, dzięki rozpoznaniu rozróżniającemu w najwyższym stopniu, nastaje skupienie (dharmamegasamadhi) zwane spłukiwaczem cech.
29. Od tego skupienia osiąga się zanik pięciu uciążliwości, karmana i pięciu zjawisk świadomości. Jest to najwyższy etap ewolucji.
30. Wtedy gdy znikną uciążliwości i karman, dzięki wieczności poznania wolnego od wszelkiej przysłony i skazy, przedmiot poznania staje się znikomy.
31. Potem nastaje kres następstwa przemian gun, które wypełniły swój cel.
32. Gdy zaniknie przemiana gun, zanika też bieg chwil. To zatrzymanie biegu czasu występuje jedynie na ostatecznym etapie wyzwolenia.
33. Kajwalia następuje gdy jogin spełnił cztery cele życia (przypis 12) i przekroczył guny. Cele i guny powracają do swego źródła, a świadomość osiada w swej własnej naturalnej czystości.

Przypisy:

1. Purusa, podmiot postrzegania
2. Prakrti, Natura
3. Jakości natury to: Sattva – świetlistość, czystość, dobro; Rajas – działanie, pasja, uczucia iTamas – bezruch, ciemność, ignorancja.
4. Bóg osobowy, byt najwyższy – jego pojecie nie odpowiada rozumieniu Boga w filozofii europejskiej
5. Na drodze ewolucji z Prakrti wyłoniły się: 1. kosmiczna inteligencja (mahat), 2. indywidualna świadomość (citta) – indywidualny odpowiednik mahatu, 3-7. pięć subtelnych elementów (tanmatras) – zapach, smak, forma, dotyk i dźwięk i 8-12. pięć grubomaterialnych elementów (mahabhutas) – ziemia, woda, ogień, powietrze i eter. Citta składa się z : 13. ego, świadomości ‘jestem’ (ahamkara), 14. inteligencji (buddhi) i 15. umysłu (manas). Z umysłu powstało 16-20. pięć narządów działania (karmendriya) – nogi, ręce, język, narządy wydalania i narządy rozrodcze i 21-25. pięć organów postrzegania (jnanendriya) – oczy, uszy, język, nos i skora. W sumie Natura składa się z 25 pierwiastków rzeczywistości (tattva)
6. sutra ta w niektórych wydaniach jest pomijana jako dodana później. W związku z tym numery sutr w rozdziale III, począwszy od sutry 20 mogą się różnić
7. sutra ta w niektórych wydaniach jest pomijana, gdyż jej treść zawiera się w sutrze ją poprzedzającą
8. dzięki przejaśnieniu pojawia się poznanie subtelnego, ukrytego, oddalonego w czasie i przestrzeni obiektu
9. rodzaj energii życiowej (prany) działającej w klatce piersiowej – kontroluje dopływ pożywienia i powietrza, zawiaduje strunami głosowymi
10. rozpala ogień żołądkowy, wspomaga procesy trawienia
11. moce te to: 1.atomizacja – zmniejszanie się do wielkości atomu 2.lewitacja – stawanie się lekkim 3.magnifikacja – stawanie się wielkim 4.zdolność osiągania rzeczy odległych 5.wola bez przeszkód 6.panowanie nad żywiołami 7.moc tworzenia, niszczenia i komponowania żywiołów 8.moc ustanawiania innego porządku świata wedle woli
12. cele życia to: 1. dharma – wypełnianie obowiązku, 2. artha – zdobycie majątku i niezależności, 3. kama – zaznanie przyjemności, 4. moksa – wyzwolenie